Hoe geluk, stress en geld elkaar beïnvloeden werd ons op bevlogen wijze verteld door psycholoog dr. Kilian Wawoe, tijdens de 34ste Masterclass van Mind&Health. Als expert op het gebied van Human Resource Management houdt hij zich al vele jaren bezig met de psychologie rondom geld. Onlangs verscheen zijn laatste boek Het nieuwe belonen, over prestatieverbetering van werknemers binnen organisaties.

Instacy

Iedereen wil gelukkig zijn en de meeste mensen geloven dat het hebben van veel geld en succes daarvoor onontbeerlijk is. Maar ondanks onze materiële welvaart, raken steeds meer mensen burn-out. Wat is hier nu de precieze reden van en - belangrijker nog - waar ligt de oplossing? Als eerste toont Kilian ons de resultaten van een geluksonderzoek dat hij onder zijn studenten verrichtte. Gevraagd werd om een cijfer van 1 tot 10 te geven voor hun geluksgevoel op dat moment. Hierop volgend vroeg hij hun mee te dansen op vrolijke muziek, waarna ze opnieuw een cijfer moesten geven. Wat bleek? Door de muziek en beweging voelde het merendeel van de groep zich beter. Dat is een logisch gevolg zou je denken. Maar er was ook een groep die zich duidelijk minder goed voelde. Dat waren de mensen die tegen hun zin in hadden gedanst. ‘Met andere woorden,’ licht Kilian toe, ‘iemand gaat zich alleen maar beter voelen als diegene ergens zélf voor gekozen heeft. Anders werkt het juist averechts.’

Autonomie is dus essentieel voor het ervaren van geluk. Waar men in de positieve psychologie naar kijkt is hoe geluk van binnenuit kan worden gecreëerd. Kilian noemt dit ook wel ‘instacy’, als tegenhanger van ecstacy, de populaire partydrug welke een intense euforie teweegbrengt.

Flow versus stress

Het meeste geluk wordt ervaren als er een goede balans is tussen wat iemand wil en wat iemand kan. Geluk heeft daarom veel te maken met actie, met dóen, maar dan wel vanuit een positief gevoel. Wanneer dit optimaal wordt ervaren spreekt men van flow. Deze term - bedacht door de Hongaarse psycholoog Mihaly Csíkszentmihály - is een staat van zijn die zich kenmerkt door een gevoel van ruimte en tijdsloosheid, waarin je jezelf lijkt te vergeten en waarin alles moeiteloos verloopt. Het lijkt mij een droom van iedere werkgever wanneer werknemers zo vaak mogelijk in deze staat zouden vertoeven.

In flow ervaart men een toename van energie, maar het continue streven naar meer en meer - en het daarmee voortdurend overschrijden van je grenzen - leidt tot chronische stress, passiviteit, apathie en tenslotte uitputting. Het is een duidelijke oorzaak van het zorgwekkende aantal toenemende burn-outs onder werknemers.

Kilian: ‘De term stress is afkomstig uit de fysica en staat voor druk- en draagkracht versus belastbaarheid. Een beetje stress - ook wel eustress genoemd - is prima. Zonder zouden we niet overleven. Het zet al je zintuigen op scherp en maakt je alerter. Wanneer we echter langdurig te veel stress ervaren - en onvoldoende tijd hebben om te herstellen - is er sprake van de chronische variant, oftewel distress. Deze vorm van stress neemt de laatste jaren alsmaar toe en is een waar en persoonlijk drama.’

Integrale aanpak

Nergens wordt hier zoveel onderzoek naar gedaan als in Nederland. Cijfers laten zien dat twaalf procent van alle huisartsbezoeken stress gerelateerd is, maar volgens Kilian is dit veel hoger, zeker gezien de vele zogenaamde ‘deurknop-verhalen’. ‘Deze vertellen de werkelijke oorzaak van een klacht, die pas naar buiten komt wanneer de patiënt alweer bij de deur staat om te vertrekken. Hieruit blijkt dat ook artsen onder grote werkdruk staan, waardoor er maar nauwelijks tijd is om verder te kijken dan naar iemands symptomen.’

Maar wat kunnen we nu doen om het tij te keren? Kilian: ‘Wanneer je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg. Een cliché van de bovenste plank, maar zoals alle clichés, nu eenmaal waar. Dus ben je ongelukkig in een bepaalde situatie? Vertrek! Ga ervandaan of eruit!’

Dat is overigens het perfecte moment waar Mind&Health in beeld kan verschijnen. Aan de hand van een een uitgebreide intake en screening wordt een persoonlijk plan van aanpak gemaakt, waarbij iemand professioneel wordt ondersteund. Op basis van de tien energizers (factoren die bijdragen aan een toename van energie, zoals slapen, voeding, beweging, maar ook passie en humor) zet men hier mensen weer in hun kracht. Maar het is natuurlijk nog beter om hen proactief in te zetten, zodat het niet zover hoeft te komen.

Geluk en geld

Het besef dat je het anders wilt, maar dat je het niet alleen hoeft te doen, geeft al ontspanning. Dit brengt ons bij de volgende belangrijke voorwaarde voor geluk: sociale contacten. Uit de Grant Study, een grootscheepse en langdurende studie van Harvard, werd een grote groep mannen hun leven lang gevolgd wat betreft hun gezondheid en welzijn. Ook hieruit bleek dat warme onderlinge menselijke relaties - zowel in de privésfeer als op het werk - van grote invloed zijn op ons algehele geluksgevoel.

Maar hoe zit het dan met geld? Is dat ook niet bepalend voor ons geluk? ‘Geld speelt hierin zeker een grote rol,’ benadrukt Kilian, ‘want behalve dat je ermee in je levensonderhoud kan voorzien, stelt het je in staat om sociale relaties te onderhouden. Geldzorgen geven stress en maken daarom absoluut ongelukkig. Maar wanneer mensen voldoende hebben om aan hun basisbehoeften te voldoen, geeft meer geld niet meer geluk. Dan kan het zelfs een averechts effect hebben.’

Uit onderzoek is gebleken dat bij mensen die loterij hebben gewonnen, het geluksgevoel tijdelijk stijgt. Ze werden vergeleken met een controlegroep en met slachtoffers van een verlammend ongeval en wat bleek? De gelukniveaus van de gehandicapten en de winnaars vielen na een jaar weer terug naar die van de controlegroep.

Werkelijke waarde

Ooit werkte hij als personeelsmanager bij een grote bank waar hij destijds een bonus van 4 (!) miljoen euro mocht uitkeren. In plaats van een woord van dank, vroeg de desbetreffende directeur wat de andere directeuren hadden gekregen. Aangezien deze man in Blaricum woonde, noemt hij deze ziekelijke vergelijkingsdrang het ‘Blaricum-syndroom’. Men is dan alleen nog maar ‘gelukkig’ als de eigen situatie - of het nou om geld, huizen of auto’s gaat - ‘beter’ is dan van een ander. Dat dit geluksgevoel niet blijvend is mag duidelijk zijn.

Om die reden is Kilian ook bepaald geen voorstander van bonussen. ‘Wanneer je met 60.000 euro niet gelukkig bent, ben je het ook niet met 160.000.’ Geld werkt daarom onvoldoende motiverend.

Om medewerkers te motiveren, blijken zaken als het aanpassen van de werkomgeving, (sociale) ondersteuning en persoonlijk contact veel effectiever. Ook eerlijke, heldere feedback en échte, persoonlijke gesprekken zorgen voor betere prestaties. ‘Betere werknemers beginnen daarom bij betere managers.’ Kilian loopt over van kennis, interessante feiten en geestige anekdotes, maar die passen helaas niet in de beperkte ruimte van deze blog. Daarom zou ik zeker zijn boek gaan lezen.

Wanneer ik die avond naar huis rij, moet ik denken aan de bekende regel uit een gedicht van Lucebert: ‘Alles van waarde is weerloos’. Want alles van werkelijke waarde - als het er in het leven écht op aankomt - kun je niet pakken noch vasthouden. Daarom is je aandacht en tijd het meest waardevolle wat je een ander kunt geven. Dat geeft ook de meeste voldoening en is als het ware ‘emotioneel inkomen’ zoals Peter Kuijper het op het eind van de avond mooi verwoordde.

Met dank aan dr. Kilian Wawoe (www.kilianwawoe.nl) en Roxane Catz, de schrijfster van deze blog. De blog is geïnitieerd door Mind&Health (www.mindandhealth.nl)