In deze tijd van fake news, fake accounts, Face(fake?)book, valse beloftes en andere vervalsingen, dreigen we steeds meer van de werkelijkheid te vervreemden. Onechtheid is overal. Ondanks onze aangeboren voorkeur voor echtheid. Dus hoe kunnen we de echtheid - in eerste instantie die in onszelf - weer ontdekken? Dit is de hamvraag waar het tijdens deze 37ste Masterclass omdraait en waar Arjan Eleveld ons meer over gaat vertellen.

Maar voordat Arjan aan het woord komt, benadrukt Peter Kuijper nog eens het belang van het woord ‘echt’: ‘Het is een woord dat triggert. Al lijkt iets soms zo waar, we worden maar al te vaak om de tuin geleid.’ Als fervent hardloper kon hij het niet nalaten om te refereren aan het, de dag ervoor behaalde, wereldrecord tijdens de marathon van Berlijn van twee uur, een minuut en negenendertig seconden. ‘Dat was echt écht!’

En met die echtheid is Arjan - van huis uit psycholoog - ook al geruime tijd bezig. Al ruim twintig jaar werkt hij als managing partner van Jonathan Warner, een bureau dat zich richt op de ontwikkeling van leiderschap en de samenwerking binnen de top van organisaties. Tijdens het adviseren van directies, raden van bestuur en raden van commissarissen, ging hij op zoek naar de echtheid binnen organisaties. Dit resulteerde in zijn boek ‘Echt!’, waarin hij niet terugdeinst voor confronterende feiten en vooral anderen wil inspireren.

Leugentje om bestwil

‘We willen graag echtheid,’ begint hij zijn verhaal. ‘Maar soms willen we het ook weer niet. Denk bijvoorbeeld maar eens aan de ‘onschuldige’ leugentjes om bestwil of de werkelijkheid een beetje verdraaien ten gunste van onszelf.’

[APART KADERTJE]

Recent wetenschappelijk onderzoek heeft uitgewezen dat er dagelijks tussen de tien en tweehonderd keer tegen ons gelogen wordt. Dat schreef Pamela Meyer, auteur van het boek Liespotting. Ze hield deze opzienbarende TED Talk over het fenomeen liegen en wat het voor impact op ons en de wereld heeft.

www.ted.com/talks/pamela_meyer_how_to_spot_a_liar?language=nl#t-1108240

Arjan toont ons een filmpje van Obama, waarin hij de meest belachelijke uitlatingen doet die hij uiteraard nooit zelf gezegd zou hebben, maar die er toch heel erg echt uitzien. Schokkend duidelijk wordt het dat je met behulp van technologie mensen van alles kunt laten zeggen en hoe makkelijk we nu in de maling kunnen worden genomen.

Fouten maken mag

Arjan: ‘Leiders mogen daarom best wel fouten maken, dat onderstreept hun menselijkheid. Als ze maar echt zijn. Daar gaat het om. Dat raakt mensen.’ Zo weten we inmiddels dat de echtheid van Trump het gewonnen heeft van de schone schijn van Hillary. ‘Bij Hillary wist men domweg niet wie ze echt was en waar ze persoonlijk van wakker ligt. Bij Trump was dat wel het geval. Misschien juist wel dankzij zijn fratsen, leugenachtigheid en vele rare uitspraken, leerden mensen hem echt kennen en begrepen ze dat zijn boosheid over de bureaucratie en ineffectiviteit van Washington echt gemeend was. Anders dan de bestaande politiek elite, zou hij wellicht wel zijn beloften nakomen

Als ander voorbeeld noemt hij Steve Jobs, een van de meest frappante, invloedrijke en succesvolle leiders van onze tijd. Hij was maniakaal gedreven en ging met een uitzinnig doorzettingsvermogen dwars door alles en iedereen heen om zijn doel te bereiken. Ook Jobs zat vol vreemde fratsen, was charismatisch charmant, maar ook vaak grillig en arrogant en dus volkomen onvoorspelbaar. Het reality distortion field is een term die door zijn team werd bedacht om aan te geven hoe Jobs met de werkelijkheid omging. Hij liet zich er niet door beperken. Hij was een visionair die maar één doel had, namelijk: de wereld veranderen. Dát was wat anderen inspireerde en waarom zijn mensen - ondanks zijn hopeloze managementkwaliteiten - voor hem bleven lopen.

Het zijn onze drijfveren die ons gedrag bepalen, leren we van Arjan. En de zuiverheid van de intenties die daaruit voortkomen, bepaalt toch de mate waarin iemand als ‘echt’ wordt gezien. ‘Mensen voelen uiteindelijk haarfijn aan of wat iemand zegt ook werkelijk in lijn is met zijn of haar eigen drijfveren’, benadrukt hij.

Wat drijft ons?

Maar wat bepaalt nu - afgezien van de basale fysiologische behoeftes, zoals die van zuurstof, voeding, water en seks - de fundamentele drijfveren van mensen? Met andere woorden: wat beweegt iemand om iets te doen? Dat zijn allereerst drijfveren die in principe bij alle mensen zijn terug te vinden. Ze geven richting en met name kracht aan het gedrag van iemand en bepalen waarom de een wel en de ander geen goede leider is. Arjan onderscheidt er zeven die psychologisch van aard zijn en in principe bij alle mensen in verschillende mate voorkomen.

Zo komt de eerste drijfveer - die van aandacht en acceptatie - voort uit de behoefte om bij een bepaalde groep te horen. Daarom is pesten ook zo vernietigend en eenzaamheid ronduit schadelijk. Het is de reden waarom mensen zich voortdurend aanpassen. Deze eerste drijfveer is tijdens de pubertijd meestal het sterkst aanwezig. In latere fases van het leven komen dan vaak weer andere behoeftes sterker naar voren, maar dat verloopt bij iedereen anders.

De tweede drijfveer komt voort uit de behoefte aan veiligheid en zekerheid. Wanneer we ons in een onveilige omgeving of situatie bevinden, zijn we alert en verkeren in een fight or flight-reactie, oftewel: stress. En dat dit ons op de lange duur uitput, is al lang geen nieuws meer. Daarom willen mensen weten waar ze aan toe zijn.

Wanneer er binnen organisaties kritiek wordt gegeven, bijvoorbeeld via medewerkersonderzoek, gaat het uiteindelijk altijd over te weinig aandacht en betrokkenheid (de eerste drijfveer) en de onduidelijkheid in de organisatie. We willen de wereld begrijpen en weten waar we aan toe zijn (de tweede drijfveer).

IJdel

De volgende drijfveren zijn niet - zoals de eerste twee - gericht op saamhorigheid en veiligheid, maar juist op onderscheid binnen de groep en zijn precies de drijfveren die aanzetten tot leiderschapsgedrag. Zo komen we bij de derde, belangrijkste en meest voorkomende drijfveer bij leiders: die van behoefte aan erkenning en aanzien. Gedurende zijn ruim twintig jaar advieswerk concludeert Arjan met een lach dat alle leiders ijdel zijn. Hun doel is het verwerven van succes, zodat iedereen kan zien hoe geweldig ze zijn en hoe hard ze werken. Vaak gaat het ze niet eens om het geld, alhoewel dat uiteraard een prettige bijkomstigheid is. ‘Er zijn maar weinig krachten die zo sterk werken,’ voegt hij eraan toe.

Macht en invloed vormen de vierde drijfveer. Veel leiders willen zelf bepalen wat en op welke manier er iets moet gebeuren. Echte verandering en vernieuwing vereisen de invloed van een krachtige leider. Daarom kan deze drijfveer van grote impact zijn op een organisatie. We zien een filmpje waarin Poetin een man op zeer arrogante wijze iets laat tekenen waar de man duidelijk zelf niet achter staat. Het maakt duidelijk wat macht en aanzien ook met andere mensen doet.

Arjan: ‘Deze twee drijfveren van leiderschap vormen een ware motor. Zonder ijdelheid zou er meer harmonie zijn, maar ook minder ontwikkeling en hadden we waarschijnlijk nog steeds in plaggenhutten gewoond.’

Het dilemma van veel leiders is dat zij niet echt uit kunnen komen voor hun drijfveren. Als je zegt dat je de verantwoordelijkheid neemt omdat je vooral bewonderd wilt worden, raak je je leiderschap kwijt. Dus vertellen ze een ander verhaal. En dan begint de onechtheid. Van Trump is bijvoorbeeld volstrekt helder dat hij een opschepper en heel ijdel is, maar veel leiders ontkennen die behoefte bij zichzelf en gaan draaien. Die onechtheid wordt gevoeld.

Betekenis

Tegen die achtergrond zijn de laatste drie drijfveren heel belangrijk. Die drijfveren zijn respectievelijk de behoefte aan zelfontplooiing: de stuwende kracht om te leren en je talenten te benutten, de behoefte aan autonomie: het aan de dag leggen van je eigenheid. Met ten slotte de behoefte aan zingeving: de behoefte om iets te doen wat betekenis heeft voor anderen. Leiders die meer nastreven dan alleen hun directe eigenbelang, zijn we eerder geneigd te volgen.

Arjan: ‘Als je werkelijk tot de essentie wilt komen, gaat het uiteindelijk om deze drie drijfveren, waarvan zingeving het meest onderscheidende element is. Het goede nieuws is dat we het kunnen ontwikkelen. In principe hebben we alle drijfveren in huis, maar is de drijfveer van zingeving vaak ingepakt en weggestopt en geven we alleen aandacht aan onze persoonlijke doelen, zoals loopbaan, acceptatie en aandacht. Door de wikkels rond de behoefte aan zingeving te verwijderen ontstaat een betere balans.

Zingeving kan voor ieder mens iets anders betekenen en wat het is, maakt in feite niet uit. Het gaat erom dat het een kracht is die als het ware alle andere drijfveren overstijgt en appelleert aan een hoger doel. De Joods-Oostenrijkse arts en psychiater Viktor Frankl overleefde de concentratiekampen tijdens de tweede wereldoorlog. In zijn boek ‘De zin van het bestaan’ beschrijft hij, hoe mensen in het diepst van hun lijden nog altijd een keuze hebben en dat degenen die ondanks alles nog een duidelijk doel hadden, alle ellende veel beter konden doorstaan. Zij droegen hun lijden als het ware op aan dat doel, waardoor het ineens betekenis kreeg. En het waren vooral deze mensen die de kampen wisten te doorstaan.

Don’t blow it!

De behoefte aan zingeving van het bestaan, is misschien wel het meest unieke en kenmerkende aan de mens. Het geeft die specifieke vervulling in iemands leven, waar al het geld en succes van de wereld niet aan kunnen voldoen. Wanneer het je lukt om die betekenis aan het leven te kunnen geven, voorkom je het lot van Sam Walton - ooit de rijkste man van Amerika. Na zijn leven lang alleen maar bezig geweest te zijn met succes, erkenning en aanzien, waren zijn laatste woorden op zijn sterfbed: ‘I blew it!’

Om dit inzicht te onderstrepen toont Arjan ons nog een afbeelding van het bekende boek ‘The top five regrets of the dying’ van Bronnie Ware, te weten:

Ik wou dat ik de moed had gehad om een leven te leiden dat echt bij me paste
Ik wou dat ik niet zo hard gewerkt had
Ik wou dat ik mijn gevoelens meer had durven uiten
Ik wou dat ik het contact met mijn vrienden beter had onderhouden
Ik wou dat ik mezelf had toegestaan te kiezen voor geluk

Arjan vertelt nog veel meer over de vele onbewuste processen die zich in ons afspelen en ons gedrag bepalen. Alle interessante informatie van deze Masterclass is echter te veel voor één blog, dus ik zou zeggen: lees zijn boek!

Ter reflectie geeft Arjan ons de volgende vragen, die we voor onszelf dienen beantwoorden:

Wat zijn enkele kenmerkende eigenschappen die je altijd al had?
Wanneer voelde je je echt diep gelukkig?
Wat is het moment geweest in je leven dat je diep teleurgesteld was?
Wat is echt belangrijk voor je, waar sta je voor of kom je voor in actie?
Wat is je grootste uitdaging in je werk- en in je privéleven?
Wat hoop je dat je beste vriend(in) over je zal zeggen op je 70ste verjaardag?

Aan het eind van de avond vraagt Peter of Arjan het aandurft om deze vragen samen met hem ter plekke te beantwoorden. Een duidelijke spontane actie en niet van tevoren bedacht. Arjan stemt toe. Beiden durven zich kwetsbaar te tonen, maar ook hun verlangen te verwoorden, waarmee de boodschap van deze Masterclass nog eens extra wordt onderstreept.

Ont-wikkelen

Eén ding wordt me deze avond in ieder geval overduidelijk: De behoefte aan zingeving - in combinatie met de behoefte aan autonomie - vormt de basis voor inspirerend leiderschap. De behoefte aan zingeving vraagt ons om onze persoonlijke behoeftes en ons geneuzel letterlijk te ont-wikkelen en onszelf niet langer af te vragen: what’s in there for me? Of: wat voor zin heeft mijn leven? Maar in plaats daarvan te gaan kijken naar wat het leven van ons vraagt en zo zelf datgene te gaan doen wat betekenis geeft aan het leven, met minder nadruk op het onze.

Een werkelijk inspirerend leider - in welke gradatie dan ook - herken je aan eigenheid en aan het hebben van een duidelijke visie, een betekenisvol doel. Dat maakt werken met zo’n leider zinvol, omdat mensen dan ook hun eigen behoeften en zingeving kunnen vervullen. Zo werk je met elkaar aan een betere wereld. En dat is nu precies wat Mind&Health drijft.

Met dank aan Arjan Eleveld (arjaneleveld.nl) en Roxane Catz, de schrijfster van deze blog. De blog is geïnitieerd door Mind&Health (mindandhealth.nl).